مقدمه
با رشد روزافزون تهدیدات سایبری، انواع بدافزارها—از ویروسها و تروجانها گرفته تا جاسوسافزار و باجافزار—به یکی از بزرگترین چالشهای امنیتی تبدیل شدهاند. آنتیویروسها ابزارهای اصلی حفاظت سیستمها در برابر این تهدیدات هستند، اما بسیاری از کاربران تفاوت بین انواع آنتیویروسها، روشهای شناسایی آنها و سطح حفاظتی که ارائه میدهند را نمیدانند. در این مقاله انواع مختلف آنتیویروسها و نحوه عملکرد هر یک را بررسی میکنیم تا بتوانید بهترین انتخاب را برای نیازهای خود داشته باشید.
۱. آنتیویروسهای مبتنی بر Signature (امضای دیجیتال بدافزار)
این نوع آنتیویروسها با استفاده از یک پایگاه داده که شامل الگوها یا «امضا»های بدافزارهای شناختهشده است عمل میکنند. زمانی که فایل یا فرآیندی اجرا میشود، آنتیویروس امضای آن را با دیتابیس خود مقایسه میکند و اگر تطابق وجود داشته باشد، آن را بهعنوان بدافزار شناسایی میکند.
مزایا:
- سرعت بالا در شناسایی
- کمترین میزان False Positive
- مناسب برای بدافزارهای شناختهشده
محدودیتها:
- ناتوان در شناسایی بدافزارهای جدید یا تغییرشکلدادهشده
- نیاز به آپدیت مداوم دیتابیس امضاها
این روش بیشتر پایهای است و امروزه معمولاً همراه با روشهای دیگر استفاده میشود.
۲. آنتیویروسهای مبتنی بر Heuristic (تشخیص رفتاری-تحلیلی)
در این روش آنتیویروس بدون نیاز به امضای مشخص، با بررسی رفتار یا ساختار کد، احتمال مخرب بودن آن را تحلیل میکند. بهعنوان مثال اگر یک فایل ناشناس تلاش کند فایلهای سیستمی را تغییر دهد یا کلیدهای رجیستری خاصی را دستکاری کند، آنتیویروس میتواند آن را مشکوک اعلام کند.
مزایا:
- شناسایی بدافزارهای جدید (Zero-day)
- کشف بدافزارهای تغییرشکلیافته (Polymorphic/Morphic)
محدودیتها:
- احتمال بیشتر False Positive
- نیاز به الگوریتمهای هوشمند و بهروزرسانیشده
این نوع آنتیویروسها امروزه مکمل اصلی روش مبتنی بر Signature هستند.
۳. آنتیویروسهای مبتنی بر Behavior Analysis (تحلیل رفتاری لحظهای)
در این مدل، فایل یا برنامه هنگام اجرا بهصورت زنده زیر نظر قرار میگیرد. اگر رفتار آن غیرعادی باشد—مثلاً رمزنگاری ناگهانی تعداد زیادی فایل (رفتار باجافزار)—آنتیویروس فوراً آن را متوقف میکند.
مزایا:
- جلوگیری از حملات باجافزار
- شناسایی فعالیتهای خطرناک در لحظه
- مناسب برای تهدیدات ناشناخته
محدودیتها:
- مصرف منابع بیشتر سیستم
- گاهی حساسیت بیش از حد روی رفتارهای مجاز
این روش در محصولات EDR، XDR و آنتیویروسهای نسل جدید دیده میشود.
۴. آنتیویروسهای Cloud-Based (ابری)
در این نوع آنتیویروس، بخش اصلی پردازش، تحلیل رفتار و تطبیق امضاها در سرویس ابری انجام میشود. این یعنی دستگاه کاربر فقط Agent سبک دارد و قدرت تحلیل از سرور مرکزی تأمین میشود.
مزایا:
- مصرف کم منابع سیستم
- بهروزرسانی لحظهای و سریع
- شناسایی گسترده مبتنی بر Big Data و هوش مصنوعی
محدودیتها:
- نیاز به اینترنت
- وابستگی به سرویسدهنده ابری
این مدل در آنتیویروسهایی مثل Sophos Central، Bitdefender GravityZone و Microsoft Defender ATP رایج است.
۵. آنتیویروسهای Real-time Protection (محافظت لحظهای)
این آنتیویروسها در پسزمینه سیستم فعال هستند و فایلها را هنگام دانلود، کپی، اجرا و اتصال سختافزار بررسی میکنند.
ویژگیها:
- مناسب برای کاربران عادی
- جلوگیری از ورود و اجرای بدافزار
- ترکیب شده با Firewall و Web Filtering
ریالتایم بودن بخشی مهم در امنیت کاربران خانگی و سازمانی است.
۶. آنتیویروسهای On-demand Scan (اسکن دستی)
کاربر یا مدیر سیستم هر زمان که بخواهد یک اسکن کامل، سریع، پیشرفته یا پوشهای انجام میدهد.
مزایا:
- مناسب برای اسکن دورهای
- مناسب برای سیستمهایی که Real-time فعال ندارند
محدودیتها:
- حفاظت فعال ارائه نمیدهد
- برای کشف سریع حملات کافی نیست
۷. آنتیویروسهای Enterprise / Endpoint Security
این نوع راهکارها مخصوص سازمانها هستند و فقط یک آنتیویروس ساده نیستند؛ بلکه شامل قابلیتهای حرفهای مانند:
- مدیریت مرکزی (Centralized Management)
- کنترل رفتار پروسهها
- Firewall داخلی
- Web/Email Filtering
- EDR/XDR
- کنترل دستگاههای USB
- گزارشگیری و SIEM Integration
این دسته بهترین انتخاب برای شرکتها و سازمانها هستند.
۸. آنتیویروسهای Mobile (اندروید و iOS)
در موبایلها به دلیل مدل امنیتی متفاوت، آنتیویروسها بیشتر روی:
- جلوگیری از بدافزار
- جلوگیری از جاسوسی
- بررسی اپلیکیشنهای مخرب
- مانیتورینگ دسترسیها
- محافظت لینکهای اینترنتی
تمرکز دارند.
تفاوت اصلی انواع آنتیویروسها
| نوع آنتیویروس | شناسهمحور | اکتشافی | رفتارمحور | ابری | شبکهای | EDR/XDR |
|---|---|---|---|---|---|---|
| شناسایی بدافزار جدید | کم | متوسط | زیاد | زیاد | زیاد | بسیار زیاد |
| مصرف منابع | کم | متوسط | زیاد | کم | متوسط | زیاد |
| مناسب برای | کاربران خانگی | همه | سازمانها | کاربران و سازمانها | سازمانها | سازمانهای متوسط و بزرگ |
| قدرت تحلیل تهدید | کم | متوسط | زیاد | زیاد | زیاد | بسیار زیاد |
مقایسه آنتیویروسهای معروف جهان
جدول مقایسه فنی
| محصول | نوع شناسایی | قدرت مقابله با باجافزار | مصرف منابع | مناسب برای | مزیت شاخص |
|---|---|---|---|---|---|
| Bitdefender | Signature + Heuristic + Behavior + Cloud | عالی | کم | خانگی/سازمانی | محافظت چندلایه بسیار قدرتمند |
| Kaspersky | Signature + Behavior | عالی | متوسط | خانگی/سازمانی | تشخیص تهدید فوقالعاده دقیق |
| ESET | Signature + Heuristic | خوب | بسیار کم | خانگی/سازمانی | سبکترین آنتیویروس بازار |
| Norton | Cloud + Behavior | خوب | متوسط | خانگی | محافظت وب قوی |
| Trend Micro | Behavior + AI | خوب | متوسط | سازمانی | تشخیص بالا در تهدیدات هدفمند |
| CrowdStrike Falcon (EDR) | Behavior + AI + Cloud | بسیار عالی | کم | سازمانی | بهترین EDR ابری در جهان |
| Microsoft Defender | Signature + Cloud + Behavior | خوب | کم | ویندوز | یکپارچگی عالی با سیستمعامل |
جدول مقایسه — EDR / NGAV های مطرح (خلاصهٔ فنی و کاربردی)
| محصول (مرجع) | نوع محصول | توان کشف و کیفیت (براساس MITRE/منتشر شده توسط سازنده/تحلیل بازار) | پاسخ خودکار (Automation / Remediation) | Telemetry & Integrations | مدیریت (کنسول) | اثر روی سیستم (Footprint / Performance) | مناسب برای |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| CrowdStrike Falcon (CrowdStrike) | NGAV + EDR + XDR (AI-native) | رتبهبندی بالای تشخیص و قابلیت Hunting؛ شناختهشده برای دقت و کمهشداری؛ در ارزیابیهای بازار بهعنوان Leader مطرح است. (CrowdStrike) | توانمندیهای Real-Time Response: ایزولهسازی، از کار انداختن پروسس، حذف فایل؛ اتوماسیون بالاست. (CrowdStrike) | Telemetry گسترده، ادغام با SIEM، Threat Intel و API قوی | کنسول ابری متمرکز (Cloud) | سبک و کماثر روی endpoint؛ طراحی برای مقیاس بالا. (CrowdStrike) | سازمانهای بزرگ و آنهایی که دنبال پلتفرم XDR/AI-native هستند |
| Microsoft Defender for Endpoint (Microsoft) | EPP + EDR + XDR (Cloud-native) | عملکرد قوی بخصوص در محیطهای ویندوزی؛ نتایج MITRE نشان عملکرد خوب/قابلاعتماد در بسیاری از موارد؛ مزیتِ یکپارچگی عمیق با Windows/Cloud مایکروسافت. (evals.mitre.org) | قدرتمند — ایزولهسازی، بلاک کردن فرایندها، اقدامات خودکار و بازیابی نشست (بسته به پلن). | ادغام بومی با Microsoft 365, Azure AD, Sentinel و SIEMهای بزرگ | کنسول ابری (Microsoft 365 Defender)؛ پلانهای مختلف | بسیار کماثر روی ویندوز و بهینه برای اکوسیستم مایکروسافت؛ هزینه-عملکرد مناسب. (Microsoft) | سازمانهایی که زیرساخت مایکروسافت دارند و میخواهند یک راهکار یکپارچه |
| SentinelOne (Singularity) (SentinelOne) | NGAV + EDR (Autonomous) | نتایج برجسته در MITRE (پوشش کامل مراحل ارزیابی 2024 و نرخ تشخیص بالا) — شناختهشده برای detection و کمشدن نویز هشدار. (SentinelOne) | قدرتمند و خودکنترلی: واکنش خودکار روی endpoint (kill, quarantine, rollback در فایلسیستم در برخی پکیجها). (SentinelOne) | Telemetry کامل؛ Storyline context برای تحلیل زنجیره حمله؛ ادغام با SIEM/MDR | کنسول ابری / Hybrid | عملکرد عالی و سبک روی endpoint؛ خودکارسازی قوی برای کاهش نیاز به کارشناسان SOC. (SentinelOne) | سازمانهای با SOC محدود که به اتوماسیون پاسخ و شکار سریع نیاز دارند |
| Kaspersky Next EDR (Optimum / Expert) (Kaspersky) | EPP + EDR (Enterprise) | قابلیتهای قوی تشخیص، ریشهیابی و تحلیل؛ نسخههای Optimum/Expert برای سطوح مختلف نیازها. (Kaspersky) | ایزولهسازی، قرنطینه، ابزارهای تحلیل و پاسخ؛ امکانات راهنمای پاسخ | ادغام با Threat Intel کسپرسکای، داشبورد مدیریتی و API | کنسول ابری و نسخههای هیبرید/آن-پرم | بهینه و مناسب برای سازمانهای جهانی؛ تاثیر عملکردی کم تا متوسط | سازمانهایی که نیازمند EDR با ترکیب EPP قوی و تحلیل عمیق هستند |
| Bitdefender GravityZone (EDR) (Bitdefender) | EPP + EDR (Cloud/On-prem options) | نتایج خوب در MITRE و ارزیابیها؛ معروف به cross-endpoint correlation و کاهش نویز هشدار. (Bitdefender) | اقدامات پاسخ شامل ایزوله، kill و حذف؛ اتوماسیون در مدیریت حادثه | Telemetry جامع، ادغام با SIEM و قابلیت حذف فایل از سرویسهای ابری (OneDrive/SharePoint) | کنسول مدیریتی ابری یا آن-پرم | سبک تا متوسط؛ امکانات مدیریتی قوی برای سازمانها | سازمانهایی که میخواهند correlation خودکار بین endpointها و پاسخ متمرکز |
| Sophos Intercept X + EDR/XDR (SOPHOS) | NGAV + EDR + XDR | تشخیص مبتنی بر AI و deep learning؛ ارزیابیهای مستقل نشان عملکرد خوب در شناسایی تهدیدات پیشرفته | شامل rollback (Cryptomonitoring)، ایزوله و کنترل رفتار؛ مدیریت خودکار تهدید | Telemetry، XDR برای ترکیب لاگها و ادغام با Managed services | کنسول ابری (Sophos Central) | طراحی شده برای سادهسازی عملیات امنیت؛ مناسب برای MSPها | شرکتهایی که به دنبال ترکیب ساده و قابلیت مدیریت MSP-friendly هستند |
| Trend Micro Apex One (InvGate) | EPP + EDR capabilities (با ماژولها) | قابلیتهای تشخیص بالا ولی اخیراً نکات امنیتی و EOL برای برخی کامپوننتها؛ بهروزرسانیهای پیوسته لازم است. (InvGate) | امکانات پاسخ پایه/پیشرفته بسته به نسخه و ادغام با Apex Central | Telemetry و ادغام با سرویسهای Trend | کنسول مرکـزی (Apex Central) | بسته به نسخه متفاوت؛ برخی اجزا ممکن است EOL/مدیریت پیچیدهتر داشته باشند | سازمانهایی که از قبل در اکوسیستم Trend هستند (با توجه به مدیریت چرخه عمر محصولات) |
نکات مهم و خلاصه (با منابع)
- MITRE ATT&CK Evaluations یک مرجع مستقل برای مقایسه قابلیتهای تشخیص/پوشش تکنیکهاست؛ شرکتهایی مثل SentinelOne، CrowdStrike، Sophos، Bitdefender و دیگران در راندهای اخیر نمایشهای قوی داشتند، اما نتایج باید همراه با نیاز سازمان (نویز هشدار، قابلیت گزارشدهی، اتوماسیون) تفسیر شوند. evals.mitre.org+1
- CrowdStrike و SentinelOne معمولاً بهخاطر عملکرد بالا در کشف، اتوماسیون پاسخ و مطلوبیت بازار (Gartner/Magic Quadrant) شناختهشدهاند. CrowdStrike+1
- Microsoft Defender for Endpoint یکی از مناسبترین گزینهها برای سازمانهای heavy-Microsoft است — زیرا یکپارچگی عمیق با ویندوز و سرویسهای مایکروسافت و هزینه-عملکرد مناسب ارائه میدهد. Microsoft
- Kaspersky و Bitdefender راهکارهایی با توان تشخیصی قوی و امکانات مدیریتی مناسب برای محیطهای enterprise ارائه میدهند؛ Kaspersky اکنون بستههای Optimum/Expert دارد که برای نیازهای مختلف مقیاسپذیری شدهاند. Kaspersky+1
پیشنهاد سریع برای انتخاب (چکیده تصمیمگیری)
- اگر SOC کوچک/متوسط دارید و دنبال اتوماسیون بالا و کمهشداری هستید: SentinelOne یا CrowdStrike گزینههای برتر هستند. SentinelOne+1
- اگر اکوسیستم شما مایکروسافتمحور است و میخواهی یک گزینه مقرونبهصرفه و یکپارچه: Microsoft Defender for Endpoint را اول بررسی کن. Microsoft
- اگر دنبال یک راهکار EPP+EDR با قابلیت correlation خودکار و مدیریت ابری/آن-پرم هستی: Bitdefender GravityZone و Kaspersky Next EDR گزینههای مناسباند. Bitdefender+
جمعبندی
آنتیویروسها امروزه فقط یک ابزار ساده برای اسکن فایلها نیستند. ترکیبی از روشهای Signature، Heuristic، Behavior Analysis و روشهای ابری بهکار میروند تا سیستمها هم در برابر بدافزارهای قدیمی و هم تهدیدات مدرن محافظت شوند. انتخاب نوع آنتیویروس به نوع کاربر، سطح تهدید، نیاز به مدیریت سازمانی و توان پردازشی سیستم بستگی دارد.
اگر قصد انتخاب آنتیویروس مناسب برای سازمان خود دارید، توصیه میشود از راهکارهای Endpoint Security استفاده کنید که لایههای مختلف دفاعی را ترکیب میکنند و امکان مدیریت متمرکز فراهم میسازند.
جدول مقایسه — EDR / NGAV های مطرح (خلاصهٔ فنی و کاربردی)
افزودن نظر